KWARTALNIKI

Dziwny zbieg okoliczności skierował znów moją uwagę w daleką przeszłość i w moje rodzinne strony w Ziemi Lwowskiej. Zwrócił się do mnie mój krewny, urodzony już we Wrocławiu, którego rodzice wywodzą się z mojej rodzinnej miejscowości, z prośbą o wyjaśnienie. Był on niedawno w Nowej Rudzie i znalazł się w pobliżu kościoła na placu ks. doktora Michała Białowąsa. Zaintrygowało go to nazwisko, bo słyszał je nieraz w naszym domu. Mimo upływu lat często wspominamy nasze rodzinne strony i dawnych znajomych.
Moja rodzinna miejscowość Obydów, powiat Kamionka Strumiłłowa, ok. 40 km na północ od Lwowa, miała 136 numerów, 730 mieszkańców – w tym 15 grekokatolików. Wieś wieńcówka – wokół domy, a w środku 360 morgów gminnego pastwiska – własność wspólnotowa. W środku wsi szkoła murowana z roku 1910, obok dom gminny ze sklepem. Przez środek pastwiska, obok szkoły, droga do miasta, 3–4 km. Pieszo było jeszcze bliżej, bo przez gminny las i wzdłuż torów kolejowych linii Lwów–Kamionka–Sokal, zbudowanej w 1910 r. Szkoła w Obydowie miała tylko 4 klasy, bardzo nieliczni kończyli siedem klas w Kamionce. Ale już wyjątkowo nieliczni uczęszczali do gimnazjum, a to ze względu na koszty. Taksa za semestr wynosiła 110 zł, to była równowartość pensji nauczyciela. W okresie międzywojennym w Polsce maturę zdawało około 13 500 osób rocznie. W PRL-u ponad 400 000, obecnie zaś 440 000. Liczba ludności podobna, różnice ogromne, ale też poziom maturzystów był dużo wyższy.
Mimo to, może ze względu na niedużą odległość od miasta, miał Obydów kilka osób po maturze, a także z wyższymi studiami. Prawie wszystkich pamiętam, bo w czasie wakacji bywali w rodzinnej wsi i często gościli w naszym domu. Z tych, których wymienię, nie znałam tylko ojca Wenantego Katarzyńca (1889–1921). Rodzice ojca Wenantego (to imię zakonne, imię na chrzcie Józef) oddali zdolnego i pracowitego syna do seminarium nauczycielskiego we Lwowie, bo gimnazjum w Kamionce powstało dopiero w roku 1909. Seminarium ukończył w 1908 r. Był bardzo pobożny i uduchowiony i po seminarium wstąpił do zakonu braci mniejszych franciszkanów. Już jako kapłan, po krótkiej pracy na parafii pod Lwowem, został wychowawcą i wykładowcą w zakonie franciszkanów. Zmarł na gruźlicę w wieku 32 lat in odore sanctitatis. Jest pochowany w Kalwarii Pacławskiej pod Przemyślem.     
Dr Stanisław Smoliński należał chyba do pierwszych absolwentów gimnazjum w Kamionce. Skończył weterynarię we Lwowie. Przed wojną był naczelnym lekarzem weterynarii na województwo tamopolskie. Okupację przetrwał we Lwowie, wtedy często bywał w rodzinnej wsi. Po wojnie pracował chyba na Śląsku. Major Józef Jazienicki kończył gimnazjum we Lwowie. Po maturze i służbie wojskowej z cenzusem podchorążego, jako poddany Austrii, brał udział w I wojnie światowej na froncie włoskim. Po roku 1918 po powrocie z frontu brał udział jako oficer w wojnie z bolszewikami w 1920 r. W wolnej Polsce służył w Toruniu, Modlinie, Rembertowie i Przemyślu. W II wojnie światowej dostał się do niewoli sowieckiej i podzielił los wszystkich polskich oficerów. Spoczywa w Charkowie. Te dane mam od syna Majora – Witka Jazienickiego, który z siostrą odwiedził cmentarz oficerów polskich w Charkowie.
Ks. dr Michał Białowąs. Pracował jako katecheta gimnazjalny we Lwowie. W czasie okupacji sowieckiej mieszkał u swojego brata w Obydowie. Tu w kaplicy odprawiał msze. Ludzie byli zadowoleni, bo nie musieli chodzić do kościoła w Kamionce. A w lecie często widziało się księdza doktora z kosą na ramieniu, pomagał bratu w pracach polowych. W czasie okupacji niemieckiej był proboszczem w Kołomyi. Po wysiedleniu mieszkał krótko w Jarosławiu, a po zakończeniu wojny osiadł w Nowej Rudzie i tu był proboszczem do końca życia. Tu został pochowany i jego imieniem miasto nazwało plac obok kościoła. Młodszy brat księdza Michała, Kazimierz Białowąs, też był księdzem w powiecie trembowelskim. W 1943 roku UPA napadło na wieś, w której ksiądz pracował. Zginęło 15 osób. Polacy wyjechali wtedy do Polski centralnej, a po zakończeniu wojny ksiądz Kazimierz był proboszczem w Bardzie Śląskim. Tu zmarł i został pochowany. Z Obydowa pochodził też ks. Zygmunt Białowąs – to dalszy kuzyn księży Michała i Kazimierza. Przed wojną był proboszczem w Trembowli. Po wysiedleniu krótko mieszkał w ochronce na przedmieściu Jarosławia i tu odprawiał msze w kaplicy. Tu osiedliło się wiele rodzin z Kamionki. Potem pracował gdzieś w Polsce centralnej.
Często w czasie wakacji odwiedzał nas też brat stryjeczny mojej matki, ks. dr Michał Rękas. Był znany jako założyciel Apostolstwa Chorych. W piątki po południu przemawiał do chorych w radiu Lwów. Ksiądz Michał urodził się w Łanach Polskich – to właściwie dalsze przedmieście Kamionki, sąsiadujące z Obydowem. W tym czasie nie było jeszcze elektryczności, radia słuchało się na tzw. kryształkach. Babcia zakładała sobie słuchawki, gdy w piątek mówił ks. Michał, a ja odwracałam jedną słuchawkę i tak słuchałyśmy razem. Ksiądz Michał Rękas pracował potem w Katowicach u ks. biskupa Adamskiego. Tu zmarł i został pochowany. Brat mojej matki Karol Rękas kończył gimnazjum w Kamionce i w latach 20. studiował w Wiedniu, bo tam studia były bezpłatne. W czasie wakacji spotykał się ze swoim kuzynem ks. Michałem w Obydowie lub Łanach.
W 20-leciu międzywojennym jedno gimnazjum w Kamionce obsługiwało cały powiat – także kilka miasteczek – Busk, Milatyn, Dobrotwór, Toporów. Obydów, ze względu na bliskość, wciąż miał kilka osób w gimnazjum, ale przeważnie chłopców. Dla chłopców była też bursa, którą prowadził katecheta gimnazjalny. Ja i moja siostra byłyśmy jedynymi dziewczynami z Obydowa w gimnazjum, ja zdążyłam zdać tam maturę, a siostra zdawała już w tajnym nauczaniu w czasie okupacji niemieckiej. Bracia kształcili się już po wysiedleniu.