PUBLIKACJE

Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego wzbogaciło się (i nas) o p i ę t n a s t y tom serii Galicja i jej dziedzictwo. Tytuł pracy zbiorowej pod redakcją Jadwigi Hoff brzmi: Działalność wyzwoleńcza (Rzeszów 2001). Tak jak i większość poprzednich, tom ten satysfakcjonuje nas, ponieważ przeważająca liczba artykułów (sześć z siedmiu) dotyczy w całości lub w większej części Lwowa i Małopolski Wschodniej.
Za najważniejszy, bo poruszający temat mało dotąd przez nas znany, trzeba uznać artykuł Alojzego Zieleckiego Zaranie polskiego ruchu młodzieżowego w Galicji. Pierwsze organizacje młodzieży były urzeczywistnieniem ideologii pozytywistycznej, która w miarę czasu przeradzała się w niepodległościową. Nasi Czytelnicy zapewne domyślają się, że owo zaranie ma związek ze Lwowem, i mają rację.
Pierwsza – to organizacja założona w 1848 r. przez Fr. Smolkę, generałów J. Bema i J. Dwernickiego oraz parę innych osób pod nazwą Stowarzyszenie Zjednoczonej Czeladzi Wszystkich Rzemiosł. W 1858 r. powstało Stowarzyszenie Czeladzi Katolickiej „Skała”, a w 1868 r. Stowarzyszenie Młodzieży Czeladniczej ku Nauce i Rozrywce „Gwiazda” – oba też we Lwowie. Oddziały tych organizacji zakładano w następnych latach w wielu miastach i miasteczkach, a do pierwszych należały Tarnów, Stanisławów i Cieszyn.
Potem powstawały dalsze stowarzyszenia tej kategorii młodzieży, a z czasem dołączyły do nich organizacje uczniowskie, pierwotnie jako tajne kółka o charakterze samokształceniowym – najpierw we Lwowie. Pierwsza organizacja, jeszcze nieoficjalna to w 1880 r. powołana Rada Główna, nazwana później „Orzeł Biały”. Ośrodki tej organizacji tworzyły się następnie w w wielu miastach Galicji, w tym w Krakowie, Przemyślu, Samborze, Drohobyczu, Stanisławowie, Kołomyi, Czortkowie, Złoczowie, Tarnopolu oraz oczywiście w zachodniej i środkowej Galicji. Nawiązano współpracę z powstałym we Lwowie w 1867 r. Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół” (jego oblicze i historia są już naszym Czytelnikom dobrze znane).
Przyszedł czas na utworzenie ponadzaborowej organizacji polskiej młodzieży studiującej. Zaczęto od Warszawy i Lublina, a także Ukrainy kijowskiej, gdzie było wiele polskiej młodzieży. W 1887 r. zwołano zjazd założycielski (zwany I Zjazdem „Zetu”), który odbył się – tu nie ma pewności – we Lwowie lub Krakowie. Pierwsze struktury „Zetu” powstały we Lwowie, Dublanach i Krakowie. Lwowski „Zet” zaczął wydawać pismo „Zarzewie” – środowisko z nim związane odegrało w Polsce w następnych latach wielką rolę. W 1908 r. we Lwowie zrodziła się idea powołania przez „Zet” organizacji paramilitarnej Drużyny Bartoszowe (inicjatorem był student Politechniki Lwowskiej Wawrzyniec Dayczak – patrz CL S/98). Do 1914 r. utworzono w Galicji – szczególnie wschodniej – 286 drużyn z 10 tysiącami członków.
Potem powstały następne organizacje, a między innymi lwowska Bratnia Pomoc, drużyny skautowe (też we Lwowie). I tak dalej, trudno jednak streszczać cały ciekawy artykuł, cytować liczne nazwy organizacji i ich czasopism, przytaczać dziesiątki nazwisk – w dużej mierze związanych ze Lwowem i Galicją / Małopolską Wschodnią.

Z innych ważnych artykułów w tomie XV: M. Stolarczyka Galicyjska Gwardia Narodowa w 1848 r. Cz. II. (część I była w tomie XII, a donosiliśmy o tym w CL 2/2000); Z. Frasa Od współpracy do rywalizacji – działalność polityczna Franciszka Smolki i Floriana Ziemiałkowskiego w okresie walki o autonomię Galicji.