Kontakt
ul. Piłsudskiego 27,
31-111 Kraków
cracovialeopolis@gmail.com

PUBLIKACJE

Ksiazki i czasopisma omówione w naszych kwartalnikach

Wszystkie | 2005 | 2004 | 2006 | 2007 | 2002 | 2003 | 2001 | 2000 | 1999 | 1998 | 1996 | 1997 | 1995 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | 2017
Sortuj alfabetycznie | Sortuj numerami

Maresz Barbara, Ze Lwowa do Katowic. Przedwojenne księgozbiory lwowskie i kresowe w Bibliotece Śląskiej

[3/2003]

Ktoś ujął rzecz lapidarnie: Lwów był miastem s u w e r e n n y m. Miał wszystko, co było mu do życia potrzebne, od nikogo nie musiał zależeć, niczego od nikogo nie potrzebował, tak w gospodarce (miał nawet swoje kopalnie węgla między Krakowem a Górnym Śląskiem), jak i w kulturze (należał do grupy trzech czy czterech czołowych stolic kulturalnych Polski, i to wcale nie na ostatnim miejscu). Mógł za to obdzielać inne miasta i całe regiony. Wcale się tym nie przechwalał, a narcyzm typu krakowskiego był mu obcy. Wiele razy o tym pisaliśmy – także i to, że dzisiejsza Polska (poza szlachetnymi jednostkami oczywiście) niepięknie odnosi się do pamięci o tym niezwykłym mieście oraz jego zdruzgotanej społeczności i spuścizny.

Książka Barbary Maresz* pt. Ze Lwowa do Katowic. Przedwojenne księgozbiory lwowskie i kresowe w Bibliotece Śląskiej (wyd. Biblioteka Śląska, Katowice 2002) – chociaż dotyczy zaledwie małego wycinka polskiej kultury – należy do takich, które przypominają, czym był w Polsce Lwów. Zacytujmy ustęp z pierwszego rozdziału (proszę się nie zrażać długością cytatu, są to jednak słowa dla nas ważne):

Lwów i Katowice – kresy wschodnie i zachodnie II Rzeczypospolitej. W latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego stulecia łączyły je więzy szczególne. Już u progu niepodległości, w czasie powstań i plebiscytu, właśnie lwowianie najwcześniej organizowali pomoc dla Śląska. We Lwowie działały: Komitet Obrony Kresów Zachodnich, Towarzystwo Przyjaciół Górnego Śląska, a na wiosnę 1920 r. uczniowie szkół średnich oraz studenci Politechniki Lwowskiej i Uniwersytetu Jana Kazimierza organizowali drużyny plebiscytowe.
Wraz z wybuchem III powstania śląskiego pomoc przybrała na sile. Już 4 maja 1921 r. Rada Miejska Miasta Lwowa na nadzwyczajnej sesji uchwaliła znaczną pomoc materialną dla Śląska. Zorganizowano wiele manifestacji, ufundowano sztandar powstańczy. Wreszcie prawie 400 lwowian wzięło udział w walkach. Wśród nich była grupa 25 chłopców z Korpusu Kadetów nr 1, którzy mimo zakazu władz zwierzchnich przedostali się na Śląsk. Również lwowiacy, studenci UJK – Roman Lutman i Olga Zarzycka, współredagowali oficjalne pismo Naczelnej Komendy Wojsk Powstańczych „Powstaniec”, a Leonard Kuntze (pracownik pocztowy ze Stanisławowa, organizujący na Śląsku od 1920 r. polską służbę łączności) był kierownikiem Powstańczego Zarządu Urzędów Pocztowych. Wielu lwowskich lekarzy i studentów medycyny pracowało w powstańczych szpitalach i sanitarnych kolumnach.
Sukces III powstania śląskiego i odzyskanie niepodległości w 1922 r. sprowadziły do Katowic kolejnych przybyszy z kresów wschodnich. Wzięli oni czynny udział zwłaszcza w organizacji życia naukowego i kulturalnego. Prawie wszystkie ważniejsze organizacje naukowe i kulturalne Górnego Śląska swój rozwój, a czasem i powstanie, zawdzięczają szczególnej pomocy, jaka napływała z drugiego krańca Polski. Mimo znacznej odległości to właśnie Lwów miał często większe zasługi dla rozwoju śląskiej humanistyki w dwudziestoleciu międzywojennym niż położone bliżej Kraków czy Warszawa. [Autorka wymienia wielu najważniejszych ludzi nauki i kultury ze Lwowa, którzy szczególnie zasłużyli się w pierwszych latach niepodległości dla rozwoju życia polskiego na Śląsku].
[Autorka wymienia wielu najważniejszych ludzi nauki i kultury ze Lwowa, którzy szczególnie zasłużyli się w pierwszych latach niepodległości dla rozwoju życia polskiego na Śląsku].
Jak widać, udział lwowian w organizacji życia naukowego i kulturalnego Górnego Śląska w dwudziestoleciu międzywojennym był olbrzymi, a kontakty między kresami południowo-wschodnimi i zachodnimi życzliwe i serdeczne. W Katowicach przyjmowano obrońców Lwowa, działało Koło Lwowian, które organizowało imprezy artystyczne i charytatywne, często pod protektoratem wojewody Michała Grażyńskiego i marszałka Konstantego Wolnego. W dziesiątą rocznicę Obrony Lwowa Sejm Śląski wysłał telegram gratulacyjny i uchwalił rezolucję, w której czytamy: „Sejm Śląski świadomy doskonałości posterunków kresowych dla całości i bytu Państwa, zasyła serdeczne pozdrowienia oraz życzenia, aby przykład Lwowa świecił długim jeszcze pokoleniom i aby chlubna pamięć dokonanych we Lwowie czynów pozostała na zawsze dla całej polskiej młodzieży wzorem, tak jak dziś miasto Lwów jest dla Polski całej symbolem czynu i wiary w świetlaną przyszłość narodu. [...]

Dziękujemy Autorce za te słowa rzadko dziś uświadamianej prawdy.

Książka omawia księgozbiory i książki, które napłynęły ze Lwowa do Biblioteki Śląskiej – głównie z Ossolineum – przed i po II wojnie. W pierwszych ośmiu rozdziałach przedstawiła Autorka głównych donatorów. Było to zarówno samo Ossolineum, które przekazywało liczne dublety, jak i właściciele księgozbiorów prywatnych. Najważniejszymi byli: ostatni dyrektor ZN im. Ossolińskich L u d w i k B e r n a c k i, który przekazał do Katowic część swego księgozbioru, jak również dublety z prywatnej biblioteki prof. O s w a l d a B a l z e r a (†1933), oraz J ó z e f B r o d o w i c z z Krakowa (ale urodzony pod Kałuszem), który ofiarował swój księgozbiór do Ossolineum, a po II wojnie trafił on do Katowic. Osobnym zespołem są doraźne dary różnych osób, bibliotek i wydawnictw ze Lwowa oraz lwowskie zakupy BŚ.

Druga część książki to aneks (prawie 230 stron!), obejmujący spis książek z kolekcji owych trzech uczonych i zbieraczy, które znalazły się w Bibliotece Śląskiej.

* Barbara Maresz, dr nauk hum. UJ w zakresie historii teatru. Pracuje w Bibliotece Śląskiej w Katowicach, gdzie zajmuje się przede wszystkim unikatowym zbiorem dawnych egzemplarzy teatralnych z biblioteki Teatru Lwowskiego. Przygotowuje na ten temat nową książkę. Wcześniej była współautorką (wraz z M. Szydłowską) książki pt. Repertuar Teatru Polskiego we Lwowie 1886–1894 (1993) i autorką książki Występy gościnne w teatrze polskim. Z dziejów życia teatralnego Krakowa, Lwowa i Warszawy (1997).