PUBLIKACJE

Książka monumentalna: Między tradycją a nowoczesnością. Architektura Lwowa lat 1893–1918, napisana przez historyka architektury i konserwatora, Jakuba Lewickiego, związanego ze środowiskiem warszawskim (wyd. Towarzystwo Opieki nad zabytkami i Wydawnictwo „Neriton”, Warszawa 2005). Księga dużego formatu (A4) liczy prawie 600 stron i zawiera 425 ilustracji – rysunków i fotografii. W 9 rozdziałach omówiono rozwój Lwowa na przełomie XIX/XX w. i środowisko architektoniczne tamtego czasu, wystawy i konkursy architektoniczne, a następnie poszukiwanie stylu narodowego w architekturze lwowskiej, poczynając od secesji, poprzez modernizm, aż po prądy w urbanistyce i architekturze Lwowa, jakie ujawniły się w ostatnich latach przed I wojną światową i – co nie należy już do tematyki omawianej książki – wspaniale rozwinęły się w okresie międzywojennym.
Ciekawe są uwagi autora na temat środowiska architektonicznego we Lwowie w 2. połowie XIX w. i na początku XX. Cytujemy wstęp do rozdziału III:
Lwowskich architektów omawianego okresu można podzielić na kilka grup pokoleniowych. Pierwszą byli najstarsi twórcy, wykształceni jeszcze około połowy XIX wieku, tworzący w duchu dojrzałego historyzmu. Drugą grupę stanowili inżynierowie wykształceni na zagranicznych uczelniach politechnicznych, którzy doskonale znali współczesny warsztat architektoniczny. Było to pierwsze nowoczesne pokolenie twórców, które często właśnie we Lwowie zaczynało karierę zawodową. Działali oni intensywnie do przełomu wieków XIX i XX, a nawet i dłużej. Byli znakomitymi znawcami historyzmu, ale umieli też przyswajać nowe zdobycze techniki i sztuki. Wypierało ich następne pokolenie, które rozpoczęło edukację w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku. Wielu z tych architektów zostało wykształconych we Lwowie i tutaj rozpoczęło działalność zawodową. Bylli oni przedstawicielami wczesnego modernizmu i swobodnie operowali formami historyzującymi. Ostatnią grupę twórców stanowili wykształceni tuż przed I wojną światową, którzy nie tylko znali modernizm, ale ich późniejsza twórczość operowała już formami funkcjonalizmu. Ich praktyczna znajomość historyzmu polegała na stosowaniu form narodowych. Tych kilka pokoleń lwowskich twórców o różnym programie edukacji i odmiennych doświadczeniach zawodowych kształtowało lwowską architekturę omawianego okresu, pracując w różnych instytucjach i środowiskach. [...]
Oto jak uzasadnia autor granice czasowe swojego opracowania. O ile kończąca data graniczna, rok 1918, jest zrozumiała – przyjmuje się wszak, że wiek XIX trwał niejako bez zmian do końca I wojny światowej – o tyle granicę początkową trzeba wyjaśnić.
Jak pamiętamy, Lwów (wraz z całą Małopolską-Galicją, jednak bez Krakowa) uległ I rozbiorowi Polski w 1772 r. Ciężki reżim zaborczy wraz z uciskiem i germanizacją trwały do lat 60. XIX wieku, kiedy to Wiedeń nadał Galicji autonomię. Od tego czasu odradza się polskie życie stolicy i innych miast naszego regionu. Przywrócony zostaje język polski w urzędach i szkolnictwie; wszystkie sfery życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego – mimo zależności politycznej – rozwijają się z coraz większym dystansem do narzucanych dotąd wzorców austriacko-wiedeńskich. Do rewitalizacji polskości włączają się stopniowo lwowscy architekci.
Podkreślenia wymaga znaczenie całej serii wystaw – nie tylko we Lwowie, także w Krakowie – w ostatnim okresie XIX w. W latach 1892–93 odbyła się we Lwowie pierwsza wystawa prezentująca ćwierćwiekowe osiągnięcia budowlano-architektoniczne w Galicji, a przede wszystkim Wystawa Krajowa w 1894 r.*, która silnie zaakcentowała, że Galicja-Małopolska jest krajem o własnej tożsamości – krajem autonomicznym, polskim, a nie prowincją monarchii austro-węgierskiej**.
W kolejnych rozdziałach, związanych z pokoleniami projektantów i tworzonej przez nich architektury, pokazano wiele dziesiątków przykładów, charakteryzujących (rysunkowo, fotograficznie i opisowo) przemiany i postęp budowlano-artystyczny lwowskiego budownictwa miejskiego, a także nowatorskie rozwiązania urbanistyczne we Lwowie i poza Lwowem. Na końcu książki, wśród indeksów, znalazło się zestawienie wybranych przykładów budynków powstałych i przebudowanych w latach 1893–1918 z określeniem ich stylu, co niezwykle ułatwia zrozumienie problematyki.

* O wystawie tej pisaliśmy w CL 2/95.
** Znaczenie Wystawy Krajowej 1894 r. zostało mocno zaakcentowane przez środowisko lwowskie w Krakowie, gdy w jej stulecie, w 1994 r., zorganizowano tu Rok Lwowski z całym szeregiem wystaw, imprez i koncertem Homagium Leopoli.