PUBLIKACJE

Elżbieta Trela-Mazur z Instytutu Historii WSP w Kielcach napisała bardzo ciekawą i ważną książkę, szczególnie interesującą dla pokolenia, któremu przypadło chodzenie do szkół w latach pierwszej (a pewnie i drugiej) okupacji sowieckiej. Książka nosi tytuł: Sowietyzacja oświaty w Małopolsce Wschodniej pod radziecką okupacją 1939–1941 (wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego, Kielce 1998). Dedykacja autorki brzmi: Moim lwowskim nauczycielom z wdzięczną pamięcią.
W pracy mowa najpierw o ogólnej sytuacji na ziemiach polskich po wkroczeniu bolszewików we wrześniu 1939 r. Oto cytat z odnośnego rozdziału (II):
Stalinowskie argumenty tłumaczące konieczność wkroczenia do Polski, gdyż „państwo polskie rozpadło się” lub „zaistniało zagrożenie granic i bezpieczeństwa Związku Radzieckiego” albo „aby wziąć pod opiekę życie i mienie braci Ukraińców i Białorusinów”, zostały przez historyków przeanalizowane i obalone. [...] Argument o przyjściu z pomocą „braciom” [...] nawet w świetle radzieckiej doktryny o samookreśleniu narodów – zresztą wielokrotnie, brutalnie i dowolnie interpretowanej w ZSRR – był irytującym sloganem w zderzeniu z praktyką zwalczania pierwiastków narodowych (i ruchów niepodległościowych) [dzisiaj vide Czeczenia – przyp.red.], albowiem „nie wyrażały one interesów ludu pracującego”. Podważały go ponadto dokonane w latach 1932, 1937–1938 pacyfikacje narodu ukraińskiego na radzieckim terytorium i dość powszechny wśród tej ludności nacjonalizm i antysowietyzm.
Najszerzej omawia autorka oczywiście reorganizację systemu oświatowego, która dotknęła wszystkich dziedzin: całkowitą zmianę programów i podręczników, organizację bibliotek, szkół pedagogicznych i wyższych uczelni, a także eliminację dotychczasowej kadry kierowniczej. Pisze o walce z Kościołem, propagandzie i presji moralnej wywieranej na społeczeństwo, a wreszcie o różnego typu represjach, deportacjach. Dostajemy w sumie bardzo obszerny obraz całokształtu systemu sowieckiego, wprowadzonego we wschodniej Polsce w tamtych latach. Pamiętamy, że także w PRL w czasach stalinowskich próbowano realizować coś podobnego, trudno to jednak porównywać z tym, co działo się w Małopolsce Wschodniej wcześniej i – później.
Do nabycia w księgarniach naukowych.

Na marginesie: bywając obecnie za wschodnią granicą, zauważyć możemy u żyjących tam Polaków (głównie średniego pokolenia) brak podstawowej znajomości swojej „małej ojczyzny”. I wcale nie dotyczy to tylko wiadomości o polskiej historii swojego regionu (co nawet może być zrozumiałe wobec sowieckiej i ukraińskiej wrogości do Polski), ale nawet nazw geograficznych. Okazuje się, że eliminowano możliwie wszystko, co mogło przypominać dawną przynależność tamtego obszaru do innego układu niż sowiecki, „moskwocentryczny”, w ostateczności „kijowocentryczny”. Równocześnie ograniczenia w indywidualnym przemieszczaniu się oraz trudności finansowe sprawiły, że ludzie powojenni nie wiedzą nic albo niewiele o swojej ziemi rodzinnej. Oby młode pokolenie mogło przezwyciężyć – przy naszej pomocy – tę intelektualną i duchową lukę.