PUBLIKACJE

Oficyna wydawnicza Verba wydała w 2006 r. pracę pt. Towarzystwo Straży Kresowej 1918–1927. Książka poświęcona jest historii organizacji, noszącej od 1919 roku nazwę Towarzystwo Straży Kresowej (TSK). SK powstała w lutym 1918 r. w Lublinie i jej pierwotnym celem działania była akcja na rzecz niedopuszczenia do oderwania od Polski Chełmszczyzny i Podlasia. Groźba taka zawisła w wyniku postanowień traktatu brzeskiego. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jesienią 1918 r. TSK stopniowo rozszerzało swoją działalność na ziemie kresowe, które przed 1914 r. wchodziły w skład zaboru rosyjskiego: Wołyń, Polesie, Białostoczczyznę, Grodzieńszczyznę, Wileńszczyznę. TSK praktycznie nie działało na terenie byłego zaboru austriackiego, ale swoją działalnością objęło również wschodnią część Podola należącą przed 1914 r. do Rosji. Prowadziło szeroką działalność, począwszy od działalności politycznej, na oświatowej kończąc, TSK zaliczyć można do szeroko pojmowanego obozu piłsudczykowskiego. Korzenie polityczne TSK sięgały do organizacji Zet. W działalności politycznej TSK największą rolę odegrało na Wileńszczyźnie. W 1922 r. Rady Ludowe, często zakładane bezpośrednio przez TSK, odniosły sukces wyborczy w wyborach do Sejmu Wileńskiego, zdobywając 29 na ogólną liczbę 106 mandatów. Warto przy tym dodać, że w wyborach tych TSK przeciwstawiło się lansowanej przez J. Piłsudskiego koncepcji federacyjnej, opowiadając się za inkorporacją Wileńszczyzny. W działalności politycznej TSK dążyło do łagodzenia antagonizmów narodowościowych i do pozyskiwania mniejszości narodowych oraz do idei budowania wspólnego państwa, gwarantującego tym mniejszościom szerokie prawa polityczne. W działalności gospodarczej, z uwagi na fakt, że większość ludności Kresów była zatrudniona w rolnictwie, TSK koncentrowało się na rozwoju ruchu spółdzielczego na wsi, stowarzyszeń pożyczkowo-oszczędnościowych oraz podnoszeniu poziomu kultury rolnej. TSK opowiadało się za przeprowadzeniem reformy rolnej. W działalności gospodarczej TSK wywierało pozytywny wpływ na kooperatywy tworzone przez mniejszości narodowe, łagodząc ich wrogie nastawienie do Polski.
Kolejnym polem działalności TSK był udział w akcji ratowania zabytków kultury materialnej na Wschodzie. M.in. TSK walnie przyczyniło się do uratowania kolekcji Chodkiewiczów z Młynowa oraz Potockich z Antonin. TSK prowadziło też szeroką akcję wydawniczą. Wydawało łącznie 27 periodyków, począwszy od dzienników na miesięcznikach skończywszy. Wśród tych gazet były też pisma wydawane w językach litewskim, ukraińskim i białoruskim, których celem było przekazanie ludności miejscowej polskiego punktu widzenia odnośnie do przyszłości Kresów. Gazety te starały się też pozyskać mniejszości narodowe do idei budowania wspólnego państwa. TSK prowadziło ponadto na Kresach pracę oświatową, której celem było podniesienie poziomu kulturalnego i oświatowego ludności polskiej, jak również budzenie polskiej świadomości narodowej wśród miejscowej ludności. Kresem aktywnej działalności TSK były wybory parlamentarne w 1922 r. Zachęcone sukcesem wyborczym Rad Ludowych na Wileńszczyźnie, TSK postanowiło wziąć udział w wyborach ogólnopolskich. Poniosło jednak w nich sromotną klęskę i od tego momentu możemy mówić co najwyższej o wegetacji TSK. Po zamachu majowym część działaczy Towarzystwa znalazła się szeregach Związku Naprawy Rzeczypospolitej.
Na zakończenie warto dodać, że swoiste uzupełnienie historii TSK zawarte jest wydanej w 1999 r. pracy Joanny Gierowskiej-Kałłaur Straż Kresowa a Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich: współdziałanie czy rywalizacja.
Podsumowując należy stwierdzić, że do rąk czytelnika trafiła bardzo wartościowa praca omawiająca historię zapomnianej organizacji, która przecież odegrała olbrzymią rolę w obronie polskiego stanu posiadania na Kresach. Towarzystwo Straży Kresowej było najważniejszą organizacją społeczno-polityczną działająca w latach 1918–1922 na Kresach (oczywiście, jak już pisałem, z wyjątkiem Małopolski Wschodniej) i to dzięki temu Towarzystwu udało się pozyskać dla idei budowy Państwa Polskiego przynajmniej część ludności niepolskiej.
(JM)