PUBLIKACJE

Do wzbogacającej się „Biblioteki Stanisławowskiej”* doszła ważna pozycja: Trzecie miasto Galicji, z podtytułem: Stanisławów i jego architektura w okresie autonomii galicyjskiej (wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2008), napisana przez Żannę Komar, aktualną stanisławowiankę**.
Treść obszernej pracy (prawie 450 stron z bogatym zestawem fotografii archiwalnych i nowych, rysunków, planików) zamyka się w okresie zapoczątkowanym w 1867 r. nadaniem statusu autonomicznego dla pozostającej pod zaborem austriackim (od 1772) południowej części Polski – nazwanej Królestwem Galicji-Lodomerii – a zakończonym przez I wojnę światową. Stanisławów zyskał na znaczeniu już w 1782 r., gdy stał się miastem cyrkularnym (wcześniej nim nie był). Wkrótce potem zburzono mury obronne (wzniesione w XVII w.), co otworzyło drogę do rozrostu miasta. Po 1867 r. nastąpił cały szereg innych jeszcze wydarzeń, tworząc dlań korzystną sytuację rozwojową: przede wszystkim powstanie linii kolejowej ze Lwowa w kierunku Czerniowiec (1866–68), która uczyniła ze Stanisławowa ważny punkt komunikacyjno-handlowy i sprowokowała rozwój gospodarczo-przemysłowy. Był też inny motyw, tragiczny, którego efekt jednak stał się bodźcem do rozwoju: wielki pożar miasta w 1868 r. oraz konieczność jego odbudowy. Wszystko to umożliwiło powstanie miasta nowoczesnego i dostatniego, które mogło stanąć w rzędzie głównych miast Galicji, nawet niektóre przewyższając. Kolejnym uznaniem pozycji Stanisławowa było nadanie mu w Polsce Odrodzonej rangi stolicy niezwykle atrakcyjnego*** województwa.
Ż. Komar opisuje i analizuje rozwój przestrzenny i walory architektoniczne zabudowy Stanisławowa – gmachy publiczne i obiekty mieszkalne (kamienice, wille), ich wystrój artystyczny, podporządkowany trzem głównym okresom stylistycznym panującym w Europie tamtej doby: eklektyzm, secesja i wczesny modernizm (rozwinięty w okresie 20-lecia). Omawia wpływy wiedeńskie wcześniejszego okresu oraz lwowskie, rozwijające się w miarę krzepnięcia naszej własnej, polskiej architektury na Politechnice Lwowskiej, pomimo nadal (do I wojny) braku niepodległości politycznej. W rezultacie Stanisławów, przeżywając swój „złoty wiek” przy końcu XIX w. i na początku XX, stał się miastem, którego piękno zabudowy ulic i placów tej epoki może się równać w Galicji jedynie ze stołecznym Lwowem.
Na końcu daje autorka słownik architektów, inżynierów i budowniczych działających w Stanisławowie w opisywanym okresie.

*    Wśród ważniejszych prac o Stanisławowie, poza dwiema omawianymi w tym numerze, warto wymienić: Leszek Wierzejski, Stanisławów, Gród Rewery (Wrocław 1993); Krzysztof Broński, Rozwój społeczno-gospodarczy Stanisławowa w latach 1867–1939 (Kraków 1999).
**    W listopadzie ’08 odbyła się w MCK w Krakowie promocja tej książki z udziałem autorki, historyka sztuki i architektury, docenta na wydziale architektury w tzw. Narodowym Technicznym Uniwersytecie w Stanisławowie. Żanna Komar posługuje się nienaganną polszczyzną.
***    Lasy, ropa naftowa, walory klimatyczno-uzdrowiskowe, krajobrazowo-turystyczne.