PUBLIKACJE

Wśród licznych „skarbów”, które pozostały po dr. Tadeuszu Krzyżewskim (a które kolejno przekazujemy do „Kolekcji Leopolis” w Muzeum Niepodległości w Warszawie), znalazły się wspomnienia wojenne Jerzego Lerskiego pt. Emisariusz Jur. Książka została wydana w Londynie w 1984 r. (przez Polish Cultural Foundation) i zapewne stamtąd przywieziona, bo nabycie jej w kraju było wtedy niemożliwe*.
Kim był Jerzy Lerski? Urodził się w 1917 r. we Lwowie w rodzinie inteligenckiej**. Ukończył AHZ i prawo na UJK. Najważniejszym okresem jego życia i zasług była działalność w czasie II wojny światowej. Zmobilizowany, po kampanii wrześniowej powrócił do Lwowa i włączył się do walki podziemnej, jednak w grudniu ‘39 zagrożony, przeszedł przez Gorgany na Węgry. Stamtąd, po krótkim pobycie we Francji, gdzie zgromadziło się ok. 2,5 tysiąca młodych Polaków, przedostał się do Szkocji. Niebawem w Londynie zetknął się z pierwszym emisariuszem rządu londyńskiego Janem Karskim***. Na następnego – po rozpoznaniu jego kwalifikacji – wyznaczono Lerskiego, który przybrał pseudonim Jur. Po odpowiednim przeszkoleniu i wprowadzeniu w tajniki i zawiłości kontaktów rząd londyński – AK w Kraju, Jur został przerzucony drogą lotniczą do Polski (skok z samolotu w rejonie Opoczna).
Trudno opisywać wszystkie niezwykłe wydarzenia, jakie towarzyszyły misji Lerskiego w okupowanej Polsce, w kontakcie z Londynem. Jest to opowieść ważna historycznie i pasjonująca w czytaniu.
Powrót nastąpił w styczniu 1944 r. Lerski wyjechał na fałszywych papierach pociągiem z Warszawy do Berlina, a dalej przez okupowaną Francję (Paryż, Tuluza). Wraz z 40-osobową grupą Polaków – głównie uciekinierów ze stalagów – dotarli pod Pireneje i z pomocą francuskich przewodników przeszli przez góry do Hiszpanii. Tam na nich czekano – samochodem brytyjskim przedostali się – unikając frankistowskiej policji – do Gibraltaru. Stąd powrót samolotem do Londynu.
W drugiej części książki opisuje Lerski swoją działalność przy rządzie emigracyjnym – to niemniej ciekawe wątki.
Po wojnie Jan „Jur” Lerski osiadł w San Francisco, został profesorem tamtejszego uniwersytetu, a w międzyczasie wykładał historię i nauki polityczne w Pakistanie, Japonii i na Cejlonie. Zmarł w 1992 r. w San Francisco.
*  *  *
Książka Jana Lerskiego powinna być – ze względu na swą wartość historyczną i pasjonującą fabułę – powtórnie opublikowana, tym razem w kraju. Jeśli wyszła na emigracji – w Polsce jest praktycznie nieznana. Namawiamy któreś z poważnych wydawnictw do zajęcia się tym tematem.

*    Dr T. Krzyżewski był w stałym kontakcie ze środowiskiem polskim w Londynie, pisywał do Biuletynu Koła Lwowian. Tą drogą zapewne książka ta dotarła do Polski. Ciekawostką jest, że dr Krzyżewski opatrywał wszystkie swoje książki dziesiątkami uwag, poprawek, uzupełnień i dodatkowych informacji. Tak jest też w tym wypadku.
**    Syn Mieczysława i Zofii z Gordziewiczów; jego ojczymem był dr Adam Sołtysik, chirurg, ze znanej lwowskiej rodziny. Sam Jan nosił w jakimś okresie podwójne nazwisko – Sołtysik-Lerski.
***    W czasie II wojny było kolejno czterech emisariuszy, którzy byli wysyłani w szczególnych misjach z Londynu do kraju: Jan Karski (wł. Kozielewski), Jur (Jan Lerski), Jan Nowak (Jeziorański) i Marek Celt (Tadeusz Chciuk).