PUBLIKACJE

Czytelnicy mieszkający w Krakowie wiedzą dobrze, kim jest p. dr Karolina Grodziska*, ale i poza podwawelskim środowiskiem jej nazwisko nie może być obce, ponieważ już przed trzema laty przedstawiliśmy z nią rozmowę (CL 4/06), a w CL 1/08 omawialiśmy jej dwie książki. Druga z nich dotyczyła wczesnych lat twórczych znanej lwowskiej rzeźbiarki – o czym niżej.
Obecnie ukazało się spore rozmiarami i zawartą w nim treścią dzieło Karoliny Grodziskiej zatytułowane Zapomniana rzeźbiarka, z podtytułem: Janina Reichert-Tothowa (1895–1986) i jej twórczość.

Materiał książki został podzielony – co podajemy dla ogólnej orientacji – na następujące części. Pierwsza pt. Lwów dzieli się na rozdziały: 1. Dom, rodzina, przyjaciele; 2. Początek drogi artystycznej; 3. Wielkie pomniki, wielkie nadzieje. Część II W okupowanym Lwowie: 4. Lata strachu i przymusu; część III Kraków: 5. Powojenna rzeźba pomnikowa; 6. Udział w wystawach i mniejsze prace rzeźbiarskie oraz 7. Powojenna rzeźba sakralna Janiny Reichert-Toth. Część IV Zakończenie: Naprzeciw losowi; wreszcie część V Addenda, gdzie znajdujemy wykazy rzeźb w zbiorach muzealnych oraz przekazane miastu Nowy Sącz w 1986 r.
Janina Reichert była rzeźbiarką czynną przez kilkadziesiąt lat, a jej życie przypadło na zmieniające się diamertalnie warunki. Urodziła się w 1895 r. (w Samborze), dorosła więc jeszcze przed I wojną i jako jedna z pierwszych kobiet dostała się na studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Z Krakowem jednak nie zżyła się, powróciła w strony rodzinne i od 1921 r. mieszkała i tworzyła we Lwowie (pierwotnie w rodzinnej kamienicy przy ul. Kurkowej).
Międzywojenne XX-lecie stanowiło okres rozkwitu talentu i twórczości rzeźbiarskiej Reichertówny. Tworzyła pomniki, rzeźby sakralne, liczne drobne dzieła: medale i medaliony, figurki. Brała udział – wciąż z powodzeniem – w licznych wystawach w całym kraju. Warto wspomnieć, że po realizacji pięknej kompozycji rzeźbiarskiej głównego ołtarza w lwowskim kościele św. Marii Magdaleny** – który szczęśliwie zachował się na swoim miejscu pomimo zmiennych losów tej świątyni – posypały się zamówienia do kościołów. Rzeźby ołtarzowe Reichertówny powstały w kościele św. Elżbiety we Lwowie, w Tarnopolu, płaskorzeźby na elewacji kościoła MB Ostrobramskiej we Lwowie i wielu dalszych.
Janina Reichert poślubiła Fryderyka Totha, również rzeźbiarza. Zbudowali sobie dom na ul. Odrowążów (boczna Stryjskiej, przy cmentarzu Stryjskim)*** Jego i ich wspólnymi dziełami były liczne posągi, popiersia i płaskorzeźby marszałka Piłsudskiego.
Okupację sowiecką przetrwali Tothowie we Lwowie, imali się różnych zlecanych prac rzeźbiarskich. Tworzyli też „dla siebie”, ale te apolityczne dziełka pokazane na wystawie – podobnie jak innych polskich twórców – ściągnęły na nich zarzut formalizmu. Okupację niemiecką przeżyli głównie poza Lwowem, u rodziny. Pan Fryderyk, dawny oficer WP, włączył się do akcji podziemnej. Po powrocie sowietów zostali zmuszeni do ekspatriacji w 1946 r. We Lwowie stracili cały swój dobytek, większość dzieł uległa zniszczeniu, dom przepadł.
Po wojnie osiedli w Krakowie, a na początek – jak wielu plastyków – weszli do zespołu odnowy ołtarza Wita Stwosza z kościoła Mariackiego. Ciesząca się renomą J. Tothowa powoli nawiązała kontakty. Oboje tworzyli liczne rzeźby sakralne na terenie całego kraju. Zmarli w Krakowie, spoczęli na cmentarzu Rakowickim.
Jaka jest rzeźba Janiny Reichert-Tothowej? Na jej poznanie pozwalają liczne zdjęcia, pokazane w książce, z wszystkich epok życia i twórczości rzeźbiarki. Jej dzieło jest realistyczne, sztuka w części bliska klasyce, ale np. w płaskorzeźbie w modelu niezrealizowanego pomnika J. Słowackiego dla Lwowa pojawia się aluzja do art deco. W portretach rzeźbiarskich Tothowa wykazuje niezwykłą zdolność oddawania podobieństwa (co niewielu rzeźbiarzom się udaje****).
Trzeba wyrazić uznanie Autorce za wykonanie ogromnej pracy dla przypomnienia i utrwalenia wiedzy o znakomitej rzeźbiarce lwowskiej

*    Dr K. Grodziska jest dyrektorem Biblioteki PAU i PAN w Krakowie.
**    W książce zabrakło zdjęcia tego ołtarza w stanie istniejącym. Wielka szkoda.
***    Dom ten zadziwiał przechodniów, bo od strony ulicy nie miał okien! Wyjaśnienie proste: pracownia rzeźbiarska była oświetlona od góry, a pokoje mieszkalne z tarasem znajdowały się z tyłu, od strony ogrodu.
****    Przykładem liczne dziś pomniki i popiersia Jana Pawła II.