PUBLIKACJE

Ksiazki i czasopisma omówione w naszych kwartalnikach

Wawszczak Zbigniew, Tam był nasz dom

Zbigniew Wawszczak, dziennikarz, w książce Tam był nasz dom, z podtytułem Wspomnienia Kresowian, zebrał relacje, opowiadania i wspomnienia osób związanych z Ziemiami Wschodnimi II Rzeczypospolitej (wyd. „Carpatia”, Rzeszów 2010). Relacje te na przykładzie życiorysów konkretnych ludzi przedstawiają historię tamtejszych Polaków w XX wieku, w tym przede wszystkim w okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu.
Autor mieszkający w Rzeszowie, związany jest z regionem podkarpackim. Ponieważ przez 40 lat pracował w Polskim Radiu Rzeszów, w tym przez 14 lat prowadził ­autorską audycję pt. Kresy, krajobraz serdeczny, miał okazję poznać różnych ludzi i ich losy. Z bogatego materiału wybrał 32 wątki grupując je w 4 rozdziały tematyczne.
Trudno oczywiście omawiać tu kolejne materiały autorskie, poprzestajemy więc na ich wymienieniu z krótkimi wyjaśnieniami.

Rozdział 1. NA NIELUDZKIEJ ZIEMI
Zawarte tu opowiadania-wywiady przedstawiają różne dzieje Sybiraków rozproszonych po świecie. Autor swój pobyt w USA w 2004 r. wykorzystał do przeprowadzenia trzech wywiadów z Polakami osiadłymi za oceanem. Ich życiorysy, zaczynające się na Kresach II Rzeczpospolitej, prowadziły przez Syberię i łagry do owocnego życia zawodowego na obczyźnie. Są tak bogate w wydarzenia, że nadają się do osobnego traktowania. Natomiast 2 pozostałe rozdziały mówią o Sybirakach, którzy po repatriacji ułożyli sobie nowe życie w powojennej Polsce.
• Z lasów koło Archangielska – pod Arnhem. Rozmowa ze spadochroniarzem M. Głowaczem-Henzlem (Kalifornia).
• Z Drohobycza do łagrów Workuty. Wspomnienia łagiernika K. Chmury (Leżajsk).
• Piętno zesłania. Opowieść Sybiraczki L. Argasińskiej (Lubaczów).
• Kresowy pałac przed zagładą. Losy rodziny ks. Juliana Puzyny ze Stryhowa na Polesiu opowiedziane przez ks. I. z Puzynów Lubomirską (Kalifornia).
• Sybiracy to wyjątkowi świadkowie, patrioci i ludzie. Rozmowa z ks. M. Ciesielskim, proboszczem polskiego kościoła w Los Angeles.

Rozdział 2. „SMERT LACHAM”
Tytuł sugeruje, że opowiadania dotyczą ludobójstwa ludności polskiej na Wołyniu i terenach sąsiednich w latach 40. XX wieku. Są tu wstrząsające relacje naocznych świadków. W dwóch rozdziałach poruszony jest rzadko spotykany temat mieszkańców Ziemi Sokalskiej (tzw. Grzęda Sokalska), którzy najpierw w 1944 r. ucierpieli od napadów UPA, a ratując życie stracili cały dobytek. Następnie ci sami ludzie po powrocie do swych osad z trudem odbudowali gospodarstwa, by znów w 1951 r. przymusowo porzucić ojcowiznę i na nowo zaczynać życie w Bieszczadach (w 1951 r. nastąpiła zmiana terenów przygranicznych między Polską a ZSRS). W innym rozdziale poruszony jest temat życia w powojennym pasie przygranicznym w okolicach Horyńca, gdzie do 1947 r. uboga ludność polska była terroryzowana przez bandy UPA. Obecnie tereny te stopniowo wyludniają się.
Rozdział pt. Z Londynu na Wołyń zawiera obszerny opis wyprawy 79-letniego Polaka z Londynu do miejsca urodzenia na Wołyniu koło Dubna. Cenna jest rzetelna informacja historyczna dotycząca Dubna i zamku dubieńskiego.
• Śmierć przychodzi o świcie. Opowieść J. Gromadzkiej o zagładzie wsi Ostrów k. Krystynopola...
• Tato, porozmawiajmy… A. Łysoganicz rozmawia z ojcem Franciszkiem Flakiem (Czarna Bieszczadzka).
• Losy Wołyniaka, którego ominęła deportacja i śmierć z rąk UPA. Historia W. Grzebyka (Rzeszów).
• Wołyń, moja utracona, ukochana Mała Ojczyzna. Opowiadają Maria i Władysław Kluzowie (Łańcut).
•  …Miał głowę odrąbaną siekierą, a w ręku różaniec. Relacja W. Baran o napadzie UPA na wieś Nowiny Horynieckie k. Lubaczowa.
• Ukraińcy ratujący Polaków. Refleksje o książce R. Niedzielki „Kresowa księga sprawiedliwych”.
• Wspomnienie o Mieczysławie Buziewiczu (1934–2007).
• Z Londynu na Wołyń. Opowieść o podróży potomków polskich ziemian do rodzinnego majątku.
• Kresowy diament. O losach poety Zygmunta Rumla.
• Pomnik w Wiśniowu. Wzniesiony ku czci zabójców nieomal na prochach ofiar.

Rozdział 3. W KRĘGU LWOWA I BORYSŁAWIA
W pierwszej części tekstów tu zamieszczonych przedstawione są sylwetki osób związanych ze Lwowem pochodzeniem, jak i późniejszą działalnością na rzecz utrwalania wiedzy i pamięci historycznej o znaczeniu Kresów dla całej Rzeczpospolitej. Na czoło wysuwają się osoby Bolesława Opałka – wielo­letniego prezesa Tow. Miłośników Lwowa i KPW o. Rzeszów, oraz Andrzeja Chlipalskiego – redaktora naczelnego kwartalnika „Cracovia–Leopolis”, wydawanego przez krakowski oddział TMLiKPW. Tu przedstawiona została nie tylko sylwetka zasłużonego działacza – lwowianina, ale także m.in. idea powołania Instytutu Polskiego Dziedzictwa, Historii i Kultury Kresów Wschodnich. Do wywiadu dołączono dwa teksty z kwartalnika dotyczące sytuacji w Kościele. W drugiej części zamieszczono wspomnienia o Borysławiu.

• Lwowiak z dziada pradziada. Spotkanie z Bolesławem Opałkiem, twórcą i wieloletnim prezesem oddziału TMLiKPW w Rzeszowie.
• Cudowna scena. Teatr Wielki we Lwowie we wspomnieniu poetki Jadwigi Sibigi (Jarosław).
• Ocalić od zapomnienia. Wywiad z red. Andrzejem Chlipalskim „Cracovia-Leopolis” (Kraków).
• Chłopak spod Mościsk. Opowieść Edwarda Kupiniaka (Tarnów).
• Moje miejsce na ziemi. Wspomnienia borysławianki I. Konieczko (Brzozów).
• Borysławiak z wyboru. Sylwetka lekarza Albina Pietrusa (Jasło).
• Zbigniew Tołoczyński (1939–2007). Przypomnienie informatyka (Rzeszów).
• Miasto naftą pachnące. Relacja J. Sadowskiej (Krosno).

Rozdział 4. WYGNAŃCY Z ZIEMI WILEŃSKIEJ
W tej części zgrupowane zostały wspomnienia i zapisy rozmów z siedmioma przedstawicielami rodzin z Wileńszczyzny (w tym z Brasławia). Wśród różnych kolei losów jest i dostatnie życie, i partyzantka, i łagry, i ucieczki, i deportacja do Kazachstanu, i szlak bojowy Armii Andersa – w sumie pełny wachlarz polskich losów.
W omawianej książce teksty opatrzone są licznymi fotografiami archiwalnymi i współczesnymi, przypisami, a także indeksami nazwisk i miejscowości. W literaturze dotyczącej polskich Kresów – obecnie już dość bogatej – jest to bardzo znacząca pozycja, zawierająca mnóstwo cennych wiadomości.

• Partyzant z oddziału Kmicica. O Zdzisławie Szyłeyce, pisarzu prawie nieznanym.
• Szabel nam nie zabrakło. Rozmowa z kresowym żołnierzem Józefem Daleckim z Brasławia (Rzeszów).
• Zwyczaje świąteczne u wilnian osiadłych na Mazurach. Rozmowa z M. Bonarek (Tarnobrzeg).
• Moje życie w kraju i w Ameryce. Rozmowa z hr. Adamem Tyszkiewiczem, lekarzem med.
• Wojenne losy rodziny Żurawskich ze Słobódki. S. i J. Żurawscy.
• Wspomnienia z Brasławia. Rozmowa z J. Żurawskim (Kazimierz Dolny).

W książce znalazły się ponadto liczne zdjęcia ludzi, obiektów i krajobrazów oraz rysunki.
W sumie książka red. Z. Wawszczaka przynosi obszerny, wartościowy i ciekawy materiał.                (DTS)