PUBLIKACJE

Ksiazki i czasopisma omówione w naszych kwartalnikach

Wojnar Eugeniusz, Nie przeminęło z czasem

W serii Pamiętniki, wspomnienia, biografie krakowskiego Wydawnictwa „Arcana” ukazały się ostatnio dwie pozycje związane – w części – z terenem naszego zainteresowania. Pierwsza, ważniejsza, to Eugeniusza Wojnara: Nie przeminęło z czasem (Kraków 2004). Są to wspomnienia emerytowanego dziś inżyniera (rok urodzenia 1932), który 6 lat swego dzieciństwa spędził w Omskiej Obłasti. Rodzina z Wołczy Dolnej k. Nowego Miasta (powiat dobromilski) została zabrana w pierwszej turze wywózek 10 lutego 1940 r. Podróż towarowym pociągiem trwała 3 tygodnie, potem 3 dni ciężarówkami, w końcu przez tydzień 600 km saniami w 40-stopniowym mrozie. 180 polskich rodzin zakwaterowano na pół roku w drewnianych barakach na polanie w tajdze, potem przeniesiono je do Kazachstanu, a ostatnie 2 lata spędzili w rejonie Morza Czarnego.

Książka jest napisana z wielką swadą, zawiera mnóstwo informacji o losach nie tylko autora i jego rodziny w dramatycznych warunkach, ale cały koszmar życia ludzi na nieludzkiej ziemi i sytuacjach, o jakich się filozofom nie śniło. Oto przykład: ojciec autora pracował w kołchozie jako stolarz i – aby ułatwić ludziom fizyczną pracę, skonstruował prosty wiatrak. Obowiązkiem 12-letniego wtedy Gienka było pilnowanie działania tego młyna.

[...] Moja radość i duma jako młynarza trwała bardzo krótko. Pewnego razu przed nasz dom zajechała dwukółka. Wysiadł anioł stróż, który czuwał nad wszystkim: kto co ma na myśli, co robi i z której strony wiatr wieje – oficer NKWD.

– Czyja to mielnica? – zapytał, a w jego słowach już wyczytałem wyrok. [...] Na pytanie NKWD-zisty odpowiedzieliśmy, że nasza.

– A pozwolenie macie?

– Jakie pozwolenie. Mielimy na własne potrzeby.

– A skąd macie ziarno? – pyta.

– Ziarno? Albo mało tu zboża po strychach, na polach – śmiało odpowiedział brat.

– Tak, ale wiecie, że to zboże państwowe i wy je kradniecie.

– To zboże jest niczyje, towarzyszu kapitanie – powiedział Henryk. – Jak by było czyjeś, to by je zebrano w lipcu, a teraz jest listopad.

– A ty, pareń, przestań się wymądrzać, bo posadzę do tiurmy.

– Towarzyszu kapitanie, zaczął łagodniej brat. Żyć trzeba, a komu to przeszkadza, że wiatr nam pomaga.

Wiatr! Wiatr jest też państwowy! Zdjąć wiatrak. Jak do jutra nie zdejmiecie, to porozmawiamy w innym miejscu.

NKWD-zista wsiadł na dwukółkę i odjechał. Łzy zaczęły mi spływać po policzkach. Znów zobaczyłem siebie jako niewolnika, obracającego godzinami w pocie czoła te archaiczne żarna.

– Nie płacz – pocieszał mnie braciszek. – Nie będziesz się męczył. Będziemy zdejmować wiatrak na dzień, a w nocy młyn namiele tyle, że dla nas wystarczy.

I tak robiliśmy od listopada 1944 do lutego 1946 roku. Kradliśmy przez półtora roku państwowy wiatr. [...]

Druga pozycja Wydawnictwa „Arcana” to Bogny Wernichowskiej Tak kochali Galicjanie. Tę książkę jednak omawiamy w dziale Wertując wydawnictwa.