PUBLIKACJE

Ksiazki i czasopisma omówione w naszych kwartalnikach

Drelicharz Wojciech, Inskrypcje polskich grobów na cmentarzach Podola, I tom

Nastąpiła inauguracja nowego, zapewne wielotomowego wydawnictwa naukowego – o znaczeniu nie do przecenienia. Oto – po Materiałach do dziejów rezydencji R. Aftanazego i równolegle do Materiałów do dziejów budownictwa sakralnego pod red. J. Ostrowskiego – ukazał się I tom Inskrypcji polskich grobów na cmentarzach Podola pod redakcją dra Wojciecha Drelicharza (Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2004). W skład zespołu inwentaryzującego weszło 20-kilku ówczesnych studentów historii UJ. Gruby tom zawiera inwentaryzacje z lat 1995–96 polskich grobów na cmentarzach w 9 miejscowościach, z tego 6 z terenu Małopolski Wschodniej: Czerwonogród, Jagielnica, Jazłowiec, Mielnica Podolska, Salówka (wieś koło Jagielnicy, dziś w jej obrębie) i Zaleszczyki, oraz 3 z terenu Ukrainy (Kupin, Międzybóż i Stara Sieniawa). Inwentaryzacja wymienionych cmentarzy trwała od 1994 r. i powstaje niejako obok głównej akcji badawczej po nazwą: Pomniki epigrafiki i heraldyki dawnej Rzeczypospolitej na Ukrainie. Jej przedmiotem są inskrypcje i herby z kościołów i kaplic rzymskokatolickich oraz zamków i pałaców. Ta seria również niebawem zacznie się ukazywać.

Powstaje więc nowa, bezcenna dokumentacja polskości Małopolski Wschodniej oraz wielowiekowej obecności Polski na ziemiach ukrainnych. To na pewno ostatnia chwila na takie badania. Czas robi swoje, cmentarze giną w sposób naturalny, a jeszcze bardziej – nienaturalny. Przykładem dla nas był stary zniszczony przez sowietów cmentarz w Stanisławowie, a całkiem ostatnio cmentarz w centrum Truskawca: na przełomie lat 80/90. było tam sporo nagrobków polskich i ruina kaplicy. Niedawno kaplicę odnowiono i zamieniono na cerkiew, a stare polskie nagrobki znikły. Jakże łatwo teraz opowiadać: Polacy? Wcale ich tu nie było...

Pierwszą z opracowanych nekropolii jest cmentarzyk w Czerwonogrodzie. Oto co pisze na wstępie autorka jego inwentaryzacji, S. Pisarska: Na współczesnej mapie nie odnajdziemy już dawnego Czerwonogrodu. Wraz z wymordowaną w 1945 r. w bratobójczej rzezi polską ludnością zniknęła też i miejscowość, zaś jej terytorium wchłonęła częściowo sąsiednia wieś Nyrków. Z Czerwonogrodu pozostały jedynie ruiny zamku i kościoła, poniżej których znajdują się szpetne zabudowania osady pionierów z czasów sowieckich, zaś na stokach kotliny cmentarz i ruiny mauzoleum Ponińskich. [...], informując zarazem, że parafia rzym.kat. w Czerwonogrodzie istnieć miała co najmniej od momentu założenia tam klasztoru dominikanów po roku 1331. [...] Obecnie parafia nie istnieje.

Trzeba więc wyrazić głębokie uznanie zespołowi, który podjął trud inwentaryzacji, i tym, którzy umożliwili to finansowo. Trzeba też życzyć, by praca postępowała bez zakłóceń, z pożytkiem dla polskiej historii i kultury, a także narodowej świadomości.