PUBLIKACJE

Ksiazki i czasopisma omówione w naszych kwartalnikach

Betlej Andrzej, Paweł Giżycki SJ – architekt polski XVIII wieku

Nie mamy za wiele współczesnych, profesjonalnie napisanych monografii historycznych naszych wschodniomałopolskich miast, miasteczek, regionów. Te starsze dziś nie wystarczają: wiedza postąpiła naprzód, wiele spraw inaczej się dziś interpretuje i ocenia, do tego doszedł tragiczny etap dziejów drugiej połowy XX wieku, nieznany oczywiście wcześniejszym historykom czy krajoznawcom.

W ostatnich parunastu latach powstało sporo ciekawych dla szeregowego czytelnika książeczek i broszur autorstwa miłośników, wygnańców – chwała im za to – są to jednak opracowania niewnoszące wiele nowego do współczesnych wymagań naukowych, oparte na informacjach z dawniejszej literatury (nie mówiąc oczywiście o relacjach z tragicznych wydarzeń czasu II wojny, ale to inna sprawa).

Nie mogą natomiast być brane pod uwagę obcojęzyczne (nawet jeśli tłumaczone na język polski), pseudonaukowe i tendencyjne opracowania, tworzone przez ostatnich 60 lat za jałtańską granicą (za chlubny wyjątek można uznać prace J. Biriulowa).

Tak więc na razie mamy mało monografii satysfakcjonujących dzisiaj. Ale są: Drohobycz T. Trajdosa i T. Zauchy, Kołomyja R. Brykowskiego, Żółkiew J. Petrusa, może coś jeszcze, o czym nie wiemy. W tym roku pojawiła się następna: Zbigniewa Nowaka Od Augustowa do Mostów Wielkich. Szkice z dziejów kresowego miasteczka 1549–1945 – tym bardziej interesująca, że dotyczy miejscowości mniejszej, mniej znanej, a w ogóle mniej renomowanej i nie uczęszczanej przez turystów, a jednak takiej, która coś wnosiła w nasze polskie życie i – jak większość małopolskich miast i miasteczek – wydała niemało wybitnych Polaków. Ze znanych powszechnie postaci w Mostach Wielkich urodzili się: profesor Włodzimierz Stożek* i Włodzimierz Puchalski**.

Autor wymienia na wstępie liczne źródła wiedzy (także żydowskie i ukraińskie) o Mostach Wielkich oraz o tamtejszej Szkole Policyjnej, z której miasteczko słynęło. Dalej przedstawia tło historyczne założenia miasta w Ziemi Bełzkiej, nad rzeczką Ratą, lokowanego na miejscu osady Mosty w roku 1549 przywilejem Zygmunta Augusta na wniosek ówczesnego właściciela Stanisława Tęczyńskiego. Położone w miejscu starszej osady Mosty, zostało na cześć króla nazwane Augustowem. Nazwa ta została usunięta dopiero przez Austriaków po I zaborze. Przywrócono nazwę osady przed­lokacyjnej, z dodatkiem – Wielkie.

Z. Nowak prowadzi szczegółowo ciekawą historię polskiego miasteczka przez cztery wieki. Ostatni rozdział poświęca swojej nostalgicznej podróży do miasta dzieciństwa i aktualnej w nim sytuacji.

Osobny, bogato – jak cała książka – ilustrowany rozdział dotyczy słynnej Szkoły Policyjnej w Mostach Wielkich. Również wcześniej poświęcił jej artykuły w paru pismach, m.in. w „Semper Fidelis” 2/97.
Autor informuje, że książkę można zamówić pod jego adresem, przysyłając pocztą 50 + 5 zł (koszt przesyłki): Prof. dr Zbigniew Nowak, 80-105 Gdańsk, ul. Jasna 3/6.

* Profesor Politechniki Lwowskiej, rozstrzelany wraz z dwoma synami na Wulce we Lwowie w 1941 r.

** Fotografik, autor filmów i albumów przyrodniczych (patrz CL 3/04).

ZBIGNIEW JAN NOWAK, ur. we Lwowie, syn wykładowcy w Szkole Policyjnej w Mostach Wielkich. W 1940 wywieziony z rodziną na Sybir. Po wojnie studia na UJ. Profesor Uniwersytetu Gdańskiego, em. dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN. Autor ponad 200 prac z zakresu historii literatury polskiej XVI–XVII w. oraz nauki o książce.