SYLWETKI

Nazwisko księżniczki Wandy Czartoryskiej przewinęło się ostatnio przez media polskie i zagraniczne. Zbezczeszczenie jej grobu na Łyczakowskiej nekropolii wzburzyło opinię publiczną w całej Polsce, a także we Francji, Anglii, Niemczech, Austrii i wielu innych krajach, w których rodzina Czartoryskich ma szerokie i głębokie powiązania.
Księżniczka Wanda urodziła się w 1862 r. w Wiedniu, jako córka ks. Jerzego Konstantego Czartoryskiego (1828–1912), właściciela dóbr Pełkinie k. Jarosławia. Była wybitną działaczką narodową i społeczną, a jej główne zainteresowanie kierowało się w stronę przygotowania kobiet polskich do pracy gospodarczej, wówczas zacofanej. Była organizatorką i prezeską szeregu organizacji włościanek i ziemianek, a przede wszystkim Towarzystwa Gospodarczego Wykształcenia Kobiet we Lwowie (1908). Organizacja ta powołała do życia wiele szkół dla gospodyń wiejskich, m.in. w Tłumaczu, Olesku, słynnej szkoły w Albigowej. Ukoronowaniem starań Czartoryskiej było powstanie w 1913 r. Seminarium Gospodarczego (nazwanego później Instytutem Gospodarczego Kształcenia Kobiet) w Snopkowie pod Lwowem (dziś we Lwowie) – na jej utrzymanie ofiarowała folwark Bielosko i duże sumy pieniężne. Współinicjatorką i najbliższą wspópracownicą Czartoryskiej była Janina Karłowiczówna. „Snopkowianki” zasłynęły jako wytrawne gospodynie, nauczycielki i organizatorki pracy kobiet polskich (o IGKK czytaj w artykule Marii Gumińskiej w tym numerze).
W czasie I wojny ks. Wanda działała aktywnie w „Opiece nad żołnierzami polskimi”. Pracowała w szpitalach, organizowała zaopatrzenie wojska w żywność. Za zasługi otrzymała najwyższe odznaczenia polskie i lwowskie. Zmarła w 1920 r.
Przypomnijmy jeszcze, że Wanda Czartoryska była wnuczką ks. Konstantego (1773–1860), prawnuczką Adama Kazimierza (1734–1823) i Izabeli z Flemingów (1745–1835) Czartoryskich. Książę Adam Jerzy, „niekoronowany król” Wielkiej Emigracji w Paryżu i właściciel Hotel Lambert, był bratem dziadka ks. Wandy, Konstantego. Czartoryscy po utracie Puław (skonfiskowanych przez carat) osiedli w Małopolsce – ówczesnej Galicji – w Sieniawie k. Jarosławia.
Brat ks. Wandy, Witold Czartoryski, związał się z Małopolską Wschodnią, przez małżeństwo z hr. Jadwigą Dzieduszycką, córką ordynata na Poturzycy (k. Sokala). Jedno z ich jedenaściorga dzieci, syn Kazimierz (1892–1936), żeniąc się z hr. Heleną Skrzyńską, objął dobra Żurawno k. Żydaczowa (miejsce urodzenia Mikołaja Reja). Inny syn ks. Witolda to dobrze pamiętany w Krakowie ksiądz infułat Stanisław Czartoryski, kanonik przy katedrze na Wawelu (1902–1982).
Dodajmy, że ród Czartoryskich jest skoligacony z większością rodzin królewskich, cesarskich i książęcych Europy, w tym z Burbonami francuskimi (ks. Małgorzata z Bourbon-Orleans, wnuczka króla Ludwika Filipa, spoczywa w Sieniawie) i hiszpańskimi oraz Habsburgami austriackimi. Także z polskimi rodzinami królewskimi.
Do łyczakowskiego grobowca księżniczki Wandy, której osoba niosła tradycje historyczne Polski i Europy (a przecież także Rusi) oraz własne wielkie zasługi dla kraju – „wprowadzili się” intruzi, nasłani przez dyrektora cmentarza-muzeum. W takich rękach jest teraz miasto, jego zabytki (Czarna Kamienica!), cmentarz...
Karol Odrycki