SYLWETKI

Henryk Vogelfänger (1904–1990) batiar, aktor, adwokat

Kto z Lwowiaków i miłośników Lwowa nie zna „Tońka” czy też „Tońcia” – bo i tak go nazywano – słynnego lwowskiego aktora komediowego, tego „durnowatego pomidora“ z duetu ze „Szczepciem“ – Kazimierzem Wajdą. Choć coraz mniej osób pamięta owe komiczne dialogi z Wesołej Lwowskiej Fali, to wielu podziwia go do dziś dzięki dwóm zachowanym filmom.
Tońko, a właściwie Henryk Vogelfänger (po wojnie noszący imię Henry Barker), nie doczekał się opracowania, na jakie niewątpliwie zasługuje, a dostępne życiorysy zawierają liczne błędy, dlatego też wypada przypomnieć jego postać.
Henryk Vogelfänger przyszedł na świat 4 października 1904 (niektórzy mylnie podają rok 1902) we Lwowie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej, jako pierwsze dziecko Samuela i Berty. Miał siostrę Leontynę (ur. 1923), żyjącą w Polsce (ojciec zmarł około 1930 r. we Lwowie, a matka została zamordowana we Lwowie przez Niemców w 1944 r.). Mieszkali przy ul. Krupiarskiej 6.
Henryk ukończył lwowskie VI Gimnazjum przy ul. Łyczakowskiej, a następnie prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza. W 1932 r. zdał egzaminy rygoryzalne i uzyskał stopień doktora praw. Jednocześnie po ukończeniu studiów odbył dwuletnią aplikację adwokacką, a następnie przez cztery lata pracował w syndykacie gminy miasta Lwowa. W roku 1935 zdał egzamin adwokacki i wpisał się na listę adwokatów Izby Adwokackiej we Lwowie. W tym samym roku otworzył kancelarię przy ul. Obertyńskiej 4/6. W 1937 r. mianowany został syndykiem Miejskiego Zakładu Gazowego we Lwowie.
Już w 1933 r. wraz ze „Szczepkiem” – zaczął występować w słuchowisku radiowym „Wesoła Lwowska Fala” w skeczach autorstwa Wiktora Budzyńskiego. Wkrótce sam przygotowywał skecze. Szczególną popularność przyniosły mu role lwowskiego batiara „Tońka” („Tońcia”), który występował w duecie z batiarem „Szczepkiem”, kreowanym przez spikera radiowego Kazimierza Wajdę (1905–1955). Dzięki występom Szczepka i Tońka w krótkim czasie „Wesoła Lwowska Fala” z lokalnego programu stała się najpopularniejszą audycją radiową w przedwojennej Polsce i jedną z najpopularniejszych w całej historii Polskiego Radia (ponad 6 milionów stałych słuchaczy). Często we wspomnieniach pojawia się stwierdzenie, że w niedzielne wieczory o godzinie 21.00 życie w kraju zamierało, wszyscy nastawiali odbiorniki radiowe na Polskie Radio Lwów, fale średnie 385.1 i słuchali „Wesołej Lwowskiej Fali”, na której „Szczepko z Tońkiem bałakali...”.
Henryk Vogelfänger wystąpił jako Tońko w trzech przedwojennych filmach komediowych: Będzie lepiej (1936), Włóczęgi (1938–1939), obydwa w reżyserii Michała Waszyńskiego, i Serce batiara. Ten ostatni zrealizowany został latem 1939 r. i najprawdopodobniej spłonął w pierwszych dniach II wojny światowej.
Po opuszczeniu Lwowa w 1939 r. przedostał się wraz z kolegą z duetu Kazimierzem Wajdą na zachód. Występowali w zespole Czołówki Teatralnej WP „Lwowska Fala”. Grali dla żołnierzy polskich we Francji, w Anglii i na froncie zachodnim. Henryk Vogelfänger był też żołnierzem l Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka. Wraz ze Szczepkiem nagrał w słynnym duecie 70 płyt. Wystąpili wówczas w krótkometrażowych filmach: Jeszcze Polska i Polish Soldiers Holiday.
Po wojnie przebywał na emigracji. Początkowo w Wielkiej Brytanii, gdzie w 1947 lub 1948 r. wstąpił w związek małżeński z Wandą z Berezów. W 1950 r. wyjechali do Johannesburga, a do Wielkiej Brytanii powrócili ponownie w 1960 r. Vogelfänger podjął wówczas pracę w college’u jako nauczyciel łaciny i podstaw prawa konstytucyjnego. W tym czasie przyjął nazwisko przyjaciół, lekarzy i filantropów z Zululandu w Afryce Południowej, działających przeciwko systemowi apartheidu Margaret i Anthony’ego Barkerów. Latem 1989 wrócił do Polski, co zbiegło się z renesansem popularności piosenek lwowskich. Jerzy Janicki nakręcił z nim wówczas wywiad dla telewizji.
Zmarł 6 października 1990 w szpitalu rządowym przy ul. Emilii Plater w Warszawie. Kilka dni później urna z prochami została przewieziona do Londynu. Spoczywa na cmentarzu Chiswick New Cemetery.
Żonaty był dwukrotnie. Po raz pierwszy we Lwowie (danych żony nie ustalono). Z drugą żoną Wandą (zm. 1963) miał jedynego syna Anthony’ego Barkera (ur. 1955 w Johannesburgu) – dziś dziennikarza Reutera.

ŹRÓDŁA:
Informacje od Anthony’ego Barkera z Londynu;
Informacje od Jerzego Janickiego;
Informacje od Włady Majewskiej z Londynu;
C. Halski, Polskie Radio Lwów, Londyn 1985;
J. Janicki, Szczepcio i Tońcio [w:] Lwów i jego mieszkańcy, „Przekrój” 1991, wydanie specjalne;
A. Redzik, Vogelfänger Henryk (1904–1990), Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich, t. IIl, z. l, Warszawa 2007.

ADAM REDZIK, ur. 1977 w Łukowie. Doktor nauk prawnych (UJ) i doktor nauk humanistycznych (KUL), wykładowca Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora, pracownik Naczelnej Rady Adwokackiej w Warszawie. Autor kilkudziesięciu opracowań z zakresu historii prawa, historii nauki oraz prawa prywatnego porównawczego, w tym licznych na temat Lwowa i lwowskiego środowiska naukowego, szczególnie prawniczego, m.in.: Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1946 (Lublin 2006); Roman Longchamps de Berier (1883–1941) (Kraków 2006); Longchamps de Berier – zarys dziejów rodu [w:] Lwów: miasto – społeczeństwo – kultura, t. V; Profesor Juliusz Makarewicz – życie i dzieło, [w:] Prawo karne w poglądach profesora Juliusza Makarewicza (Lublin 2005); Działalność dydaktyczna profesora Juliusza Makarewicza, [w:] Karnopolityczne koncepcje profesora Juliusza Makarewicza – wczoraj i dziś (Lublin 2006); Profesor Ernest Till (1846–1926) – w stusześćdziesięciolecie urodzin i osiemdziesięciolecie śmierci, „Palestra” 2006, nr 3–4; Szkic z dziejów szkolnictwa wyższego we Lwowie, „Niepodległość i Pamięć”, nr 24, 2006; Lwowska szkoła dyplomatyczna. Zarys historii Studium Dyplomatycznego przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1930-1939), „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, t. 6, nr 5; Kurs Prawa Lotniczego przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1936–1939), „Rocznik Lwowski” 2006.