SYLWETKI

Przemysław Włodek, Krystyna Stafińska, 150. R0CZNICA URODZIN PROF. EDMUNDA F. BIERNACKIEGO

Idąc ulicami miast, miasteczek rzadko zastanawiamy się, kim były osoby, czym zasłużyły się dla kraju, miasta, dla nauki, kultury, sztuki, polityki, jakim odznaczyły się szczególnym bohaterstwem czy innym działaniem w swoim życiu, że doznały zaszczytu nazwania placów, ulic, uczelni i innych instytucji ich imieniem.

Możemy sądzić, że i wieloletni mieszkańcy przy danej ulicy też niewiele wiedzą o swoim „patronie”. Może więc nie od rzeczy byłoby opatrzyć ulice tabliczkami z notką biograficzną ich patronów.

Mieszkam w Krakowie i niejednokrotnie przechodziłam ulicą Biernackiego. To nazwisko dla osób, które przy wszelkiego rodzaju infekcjach udawały się do lekarza, nie powinno być obce, bo jednym z podstawowych badań diagnostycznych w takiej sytuacji bywa zlecenie wykonania OB – czyli odczynu Biernackiego, który na świecie jest określany ESR, tj. Erytrocyte Sedimentation Rate.

OB to mierzenie szybkości opadania czerwonych krwinek (erytrocytów) w niekrzepnącej krwi. W laboratoriach najczęściej wykonywane metodą Westergrena, w pionowo ustawionych pipetach odpowiednio wykalibrowanych z milimetrową podziałką, przy pomocy której odczytuje się wysokość słupka erytrocytów po 1 i po 2 godzinie. Opadanie krwinek spowodowane jest różnicą ciężarów właściwych elementów komórkowych i osocza.

Kim był Edmund Faustyn Biernacki i dlaczego piszemy o nim właśnie w naszym kwartalniku? Był lekarzem, internistą, naukowcem, profesorem patologii ogólnej Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Erytrocyty (krwinki czerwone) mają ujemny ładunek elektryczny, co zapobiega ich skupianiu się; krążąc po organizmie zawsze się od siebie odpychają. Poza organizmem człowieka krwinki tracą ujemny ładunek, skupiają się i opadają na dno naczynia.

Zjawisko to odkrył w 1894 roku, a w literaturze medycznej, również niemieckiej i austriackiej, opisał w 1897 roku Edmund Faustyn Biernacki. Powiązał on zwiększenie szybkości opadania krwinek z konkretnymi jednostkami chorobowymi. W warunkach prawidłowych szybkość opadania wynosi 2–8 mm/h i fizjologicznie jest większa u kobiet.

Przy dużym postępie w diagnostyce medycznej test OB jest stosowany z powodzeniem po dzień dzisiejszy równolegle z nowoczesnym testem CRP. CRP to białko reaktywne wytwarzane w wątrobie i komórkach tłuszczowych, które bierze udział w odpowiedzi immunologicznej na niektóre choroby, a podwyższony poziom sygnalizuje o stanie zapalnym lub innych schorzeniach w organizmie.

Odkrycie Biernackiego nie zostało jednak w owym czasie docenione i było przypisywane z pominięciem jego zasługi szwedzkim lekarzom: Westergrenowi, który tę metodę jedynie zmodyfikował, i Fähraeusowi, który opisał różnicę wartości odczynu dla kobiet w ciąży i połogu.

Edmund Faustyn Biernacki urodził się w Opocznie (pow. Radom) w zaborze rosyjskim 19 grudnia 1866 roku i nietrudno zauważyć, że w ub. roku minęła 150. rocznica jego urodzin.

Medycynę studiował na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego i już w czasie studiów rozpoczął pracę naukowo-eksperymentalną. Opublikował kilka znaczących prac, za jedną z nich otrzymał złoty medal od władz uczelni. Stopień lekarza uzyskał w 1889 roku i został mianowany ordynatorem kliniki chorób wewnętrznych, a rok później otrzymał stypendium, które umożliwiło mu wyjazdy za granicę na uniwersytety w Heidelbergu, Paryżu, Giesen i pozwoliło na  poszerzenie i ugruntowanie wiedzy u wybitnych ówczesnych profesorów.

Po powrocie do Warszawy objął czynności ordynatora kliniki diagnostycznej. Do 1897 roku ogłosił 42 prace, w tym niektóre wybitne, jak wspomnianą już pracę nad sedymentacją krwinek oraz o znieczuleniu nerwu łokciowego przy wiądzie rdzenia (1894), objawu noszącego w literaturze światowej właśnie nazwę objawu Biernackiego.

W Warszawie, na zrusyfikowanym ówcześnie Uniwersytecie, ograniczenia finansowe, częste ingerencje zaborcy nie dawały mu pola do działania i spowodowały odejście z uczelni i przeniesienie się w 1902 roku do będącego pod zaborem austriackim Lwowa.

Lwowski Wydział Lekarski nostryfikował mu dyplom lekarza (promocja 12.12.1902) i habilitował z patologii ogólnej i doświadczalnej. Namiestnictwo nadało mu obywatelstwo austriackie.

W ten sposób na resztę życia przeniósł się do Lwowa, gdzie spędzał zimę, a w lecie pracował jako lekarz w sanatorium w Karlsbadzie (Karlove Vary), gdzie niebawem wyrobił sobie rozległą praktykę, poprawiając swój byt materialny.

Zajmował się również filozofią medycyny i wydał prace: „Istota i granice wiedzy medycznej” (1899) oraz „Co to jest choroba” (1905).

 Stan grobu prof. E. Biernackiego (V 2016), fot. Z. Dąbrowski

W 1908 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego.

Zmarł nagle we Lwowie na tętniaka serca (aneurysma) 29 grudnia 1911 roku, mając zaledwie 45 lat, pozostawiając żonę Kazimierę z Rudawskich. Został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim.

Liczne prace prof. Biernackiego mają trwałą wartość, a najlepsze dotyczą patologii krwi, fizykalnego badania serca i neuro­patologii.

Krakowskie środowisko medyczne z początkiem 2016 roku dokonało wielu starań – szczęśliwie z powodzeniem, aby odnaleźć na cmentarzu Łyczakowskim zapomniany i zaniedbany grób prof. Edmunda Biernackiego. Udało się ustalić, że grobowiec Profesora – zdewastowany, pozbawiony tablicy inskrypcyjnej – znajduje się na polu 59 „c” nr 221. Dzięki tej inicjatywie grobowiec zostanie odrestaurowany, opatrzony stosowną inskrypcją, by nie zapomnieć o Edmundzie Biernackim – polskim profesorze Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie – wielce zasłużonym dla medycyny światowej i jego imponującym dorobku naukowym.