SYLWETKI

Irena Suchanek, LESŁAW WĘGRZYNOWSKI, ALEKSANDER DOMASZEWICZ

Przedstawione poniżej sylwetki dwóch znakomitych lekarzy lwowskich minionej epoki zostały oparte na referatach prof. dra med. J. Zierskiego, mieszkającego dziś w Berlinie, a kiedyś – we Lwowie – przy ulicach Sykstuskiej i Jakuba Strzemię. Materiały te przysłał do Krakowa p. Stanisław Szybalski z USA. Skróty obu biogramów sporządziła śp. Irena Suchanek.

Lesław Węgrzynowski
Urodził się w Rohatynie w rodzinie lekarskiej w 1885 roku. Był siostrzeńcem wybitnego lwowskiego internisty, prof. Antoniego Gluzińskiego. Ze strony matki był również spokrewniony ze znaną rodziną aktorską Leszczyńskich oraz spowinowacony z Kornelem Makuszyńskim (którego żona była Gluzińska z domu).

W czasie studiów medycznych we Lwowie – ukończonych w wieku lat 25 – brał udział w pracach studenckich kół niepodległościowych o orientacji narodowo-demokratycznej, jak „Bratniak” i „Ogniwo”. Poznał wtedy i zaprzyjaźnił się z późniejszym komendantem Obrony Lwowa Czesławem Mączyńskim.

Po studiach rozpoczą pracę w Klinice Chorób Wewnętrznych UJK, odbył też staż zagraniczny w Niemczech. Ożenił się ze Stellą Starkel ze znanej rodziny lwowskiej (była później ciotką pisarza Stanisława Wasylewskiego).

W przededniu I wojny światowej należał Węgrzynowski do PKW (Polskie Kadry Wojskowe pod kierownictwem Mączyńskiego, we współdziałaniu z POW kpt. de Laveaux) oraz PKP (Polski Korpus Posiłkowy). W walkach z Ukraińcami był szefem sanitarnym strony polskiej aż do czasu nadejścia odsieczy Karaszewicza-Tokarzewskiego.

W czasie trwania walk we Lwowie były czynne dwa szpitale: nr 1 – wcześniej rezerwowy szpital austriacki – w gmachu Politechniki oraz nr 2 w barakach obok Domu Inwalidów na Kleparowie. Pierwszy miał oddziały chirurgii, interny, okulistyki, laryngologii, chorób zakaźnych i stomatologii oraz 3 filie – leżeli tam jeszcze ranni żołnierze z armii austriackiej, ze wszystkich krajów rozpadającej się ck monarchii; ponadto mieścił magazyny sanitarne, kolumnę transportową oraz bazę lotnych patroli sanitarnych. Drugi szpital miał trzy oddziały: chirurgii, zakaźny i skórno-wenerologiczny. Listopad 1918 r. to w dodatku okres grasującej we Lwowie grypy hiszpanki. W pomocy sanitarnej zaangażowana była społeczność Lwowa – studenci medycyny, pomocnicze służby kobiece i PCK. W części miasta zajętej przez Ukraińców działała Polska Służba Sanitarna.

Mączyński nazwał wtedy Węgrzynowskiego twórcą, niestrudzonym organizatorem i kierownikiem służby zdrowia. Warto dodać na marginesie, że cztery lata wcześniej zaprzyjaźniony z Węgrzynowskim Jan Kasprowicz poprosił go o odwiedzenie osadzonego w więzieniu w Nowym Targu chorego Lenina (!). Węgrzynowski czasowo przebywał wtedy na Podhalu.

W 1920 r. powrócił na stanowisko szefa sanitarnego Armii Ochotniczej, która stawiała czoło konarmii Budionnego, zagrażającej Lwowowi. Po demobilizacji powrócił do asystentury w klinice, a niebawem objął stanowisko sekundariusza w od­dziale chorób wewnętrznych Szpitala Powszechnego we Lwowie. Jego specjalnością stała się walka z gruźlicą, ówcześnie olbrzymi problem zdrowotny i społeczny. Zorganizował sanatorium przeciwgruźlicze w Hołosku oraz poradnię przeciwgruźliczą przy ul. Lindleya. Założył i redagował „Ruch Przeciwgruźliczy”. Został delegatem do międzynarodowych organizacji, walczących z tą groźną wtedy chorobą.

Po wybuchu II wojny został zmobilizowany i wszedł do Obywatelskiej Straży Bezpieczeństwa, stworzonej jako pomoc dla policji. Po wejściu do Lwowa sowietów został aresztowany, jednak – gdy okazało się, że w 1914 r. był wraczem Lenina – zwolniony. Jego wszyscy współwięźniowie zginęli w Katyniu.

Przez okres okupacji sowieckiej prowadził Węgrzynowski nadal poradnie, a także filię Instytutu Gruźlicy z Kijowa. Po wejściu Niemców w czerwcu 1941 r. wyjechał do Warszawy i tam włączył się do konspiracji. Dzięki wieloletnim kontaktom z PCK został dyrektorem sanatorium przeciwgruźliczego w Świdrze. W czasie Powstania był szefem sanitarnym I Obwodu-Śródmieście, jako „Bartosz”.

Po 1945 r. znalazł się Węgrzynowski w Zakopanem i uruchomił tam sanatorium PCK. Nieco później został dyrektorem zespołów sanatoryjnych – kolejno – w Bukowcu k. Kowar i w Obornikach Śląskich. W 1951 r. powołano go na stanowisko kierownika Kliniki Ftyzjatrycznej AM we Wrocławiu, którą prowadził przez dwa lata. Założył tam też Społeczny Komitet Walki z Gruźlicą.

Zmarł w 1956 roku. Nazwisko Lesława Węgrzynowskiego zapisało się chlubnie w historii ftyzjatrii polskiej.
 
 
                                                                       

Aleksander Domaszewicz

Urodził się w 1887 roku w starej rodzinie lwowskiej. Jego dziad, też Aleksander, był właścicielem cegielni w Snopkowie pod Lwowem, gdzie produkowano szeroko używaną cegłę pod nazwą Lauda (Domaszewicze pochodzili z litewskiego zaścianka).

Studia medyczne odbył we Lwowie, tam też uzyskał stopień doktora. W latach 1913––19 był asystentem w Klinice Chorób Nerwowych i Umysłowych UJK, kierowanej przez prof. Henryka Halbana. W czasie I wojny wstąpił do Legionów, został komendantem szpitala polowego I Brygady i osobistym lekarzem J. Piłsudskiego. W listopadzie 1918 r. brał udział w Obronie Lwowa i został dowódcą reduty przy ul. Kraszewskiego 5, naprzeciw gmachu ówczesnego Sejmu Galicyjskiego (potem UJK). W 1920 r. walczył jako dowódca I Batalionu Małopolskiej Armii Ochotniczej przeciw konarmii Budionnego – został ranny w bitwie pod Zadwórzem. Kampanię polsko-sowiecką zakończył w randze pułkownika, kawalera Virtuti Militari.

W 1922 r. został Domaszewicz prymariuszem oddziału neurologiczno-psychiatrycznego Szpitala Państwowego we Lwowie. Jednak obserwacje i doświadczenia wojenne skierowały jego zainteresowania w kierunku chirurgii układu nerwowego – powstającej dopiero neurochirurgii. Zrazu był samoukiem, potem uczył się neurochirurgii w Wiedniu i Paryżu (1929). Staże te zaowocowały zaprojektowaniem i wybudowaniem oddziału neurochirurgicznego, w połączeniu z oddziałem neurologii. Był to zaledwie kilku­łóżkowy – lecz pierwszy tego typu oddział w Polsce; w Warszawie oddział taki powstał dopiero w 1936 roku. Mimo tego pierwszeństwa i mimo że Domaszewicz był senatorem, nie zdołał zyskać większego poparcia. Nie udało mu się niestety stworzyć szkoły i wychować uczniów. Więcej szczęścia mieli profesorowie J. Choróbski i A. Kunicki w Warszawie, jednak wszyscy trzej uważani są za pionierów neurochirurgii w Polsce.

Po wejściu sowietów do Lwowa Domaszewicz został aresztowany i osadzony w więzieniu przy ul. Łąckiego, został jednak zwolniony na skutek interwencji. Po wejściu Niemców przeniósł się do Warszawy, gdzie objął ordynaturę na neurologii szpitala na Pradze. W tym samym roku 1941 został aresztowany i osadzony na Pawiaku, a potem na Łąckiego we Lwowie. Dzięki wysokiej protekcji zwolniono go i udało mu się wrócić do Warszawy na dawne stanowisko. W czasie Powstania 1944 r. działał jako neurochirurg w Szpitalu Przemienienia.
Po wojnie krótko prowadził Klinikę Neurologii UW, był dziekanem wydziału lekarskiego. Niestety zmarł w 1948 r.

Na koniec anegdota, którą przytacza Jerzy Janicki w książce Towarzystwo Weteranów. Oto w 1947 r. przyjechał do Warszawy na święto 22 lipca żyjący jeszcze marszałek Budionny. Domaszewicz był na przyjęciu z przypiętym orderem Virtuti Militari z 1920 r. Zauważył to Budionny i zagadnął Domaszewicza:

– O, wy wojennyj! Do giermańca strielali?

– Nie – odparł spokojnie Domaszewicz – Do was, ale niestety niecelnie. Pod Zadwórzem.
Na to Budionny:
– Nu widitie – a my tiepier druzja!

Aleksander Domaszewicz – lwowianin, żołnierz, lekarz i jeden z pionierów neurochirurgii w Polsce, nie ma dotąd pełnego opracowania biograficznego, na jakie zasługuje.