SYLWETKI

Druhna Luna

Stefania Stipal (1903–2000)

W 1916 r. polski skauting liczył sobie zaledwie pięć lat, jego formy organizacyjne dopiero się kształtowały. W 1917 r. czternastoletnia Stipalówna założyła zastęp skautów, złożony z dzieci ulicy. To była pionierska inicjatywa, formacja wilczków, obecnie zwanych zuchami, jeszcze nie przyjęła się powszechnie. Początkowo zastęp był koedukacyjny, później wyłoniła się z niego VII Lwowska Drużyna Harcerek im. Józefa Piłsudskiego. Za udział w obronie Lwowa w latach 1918–1920 kurierka Straży Obywatelskiej Stefania Stipalówna dostała odznakę „Orląt”. W 1921 r. ukończyła znane lwowskie gimnazjum Zofii Strzałkowskiej. Na Uniwersytecie Jana Kazimierza zdobyła dyplom z fizyki. Od 1924 r. przez dziewięć lat uczyła w Państwowym Seminarium Nauczycielskim i gimnazjum Urszulanek w Stanisławowie oraz kierowała hufcem harcerek. W 1933 r. wróciła do Lwowa: została mianowana harcmistrzynią i na lata 1933––1936 wybrana komendantką Lwowskiej Chorągwi Harcerek. Następnie zajęła się kształceniem instruktorek i organizacją drużyn starszoharcerskich.

W 1938 r. Stefania Stipal została dyrektorką Liceum Pedagogicznego oraz komendantką Pogotowia Harcerek Chorągwi Lwowskiej na wypadek wojny. W myśl zapewnień gen. Władysława Langnera, że ani miasto, ani region nie będą na linii frontu, przygotowywała harcerki do służby samarytańskiej, opieki nad dziećmi czy pomocy uchodźcom. We wrześniu 1939 r. pod Lwowem toczyły się ciężkie walki, miasto było bombardowane, otoczone przez armie niemiecką i sowiecką, przepełnione polskimi żołnierzami i cywilnymi uchodźcami, których liczba dwukrotnie przewyższała liczbę stałych mieszkańców Lwowa. Dziewczęta w szarych mundurkach pielęgnowały rannych w szpitalach, organizowały kuchnie polowe i pomoc dla bezdomnych.

Lwów dostał się pod okupację sowiecką. Stipalówna na polecenie polskich władz oświatowych niezwłocznie po ustaniu działań wojennych uruchomiła liceum. W lutym 1940 r. usunięto ją ze szkoły. Podjęła pracę fizyczną w ogrodnictwie. Ukrywała się przed deportacją lub więzieniem. Konspiracja harcerzy lwowskich doznała ciężkich strat. W październiku 1939 r. rozbito organizację gen. Mariana Januszajtisa; w lutym 1940 szefowa łączniczek Maria Wierzyńska została skazana na karę śmierci, jej podkomendne harcerki na więzienie. W pierwszej połowie 1940 r. zdekonspirowano lwowskie Szare Szeregi; wielu harcerzy NKWD zesłał na Sybir lub wymordował w więzieniach po ataku Niemiec na ZSRR. Akces do konspiracji był żywiołowy. Stipalówna, nie mając łączności z naczelnictwem ZHP, „uśpiła” Pogotowie Harcerek, zaleciła tylko podtrzymanie kontaktów i pracę samokształceniową w małych grupach.

Pod okupacją niemiecką Pogotowie Harcerek pod komendą Stipalówny (używała pseudonimów Luna, Bogna) objęło cztery województwa: lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie i wołyńskie. Harcmistrzyni została też zastępczynią referentki Wojskowej Służby Kobiet lwowskiego obszeru ZWZ-AK i współpracowała z Biurem Informacji i Propagandy. Harcerki w konspiracji wojskowej pełniły służbę samarytańską, gospodarczą, łączności i kolportażu prasy podziemnej. Oprócz tego odbywała się „normalna” praca harcerska. Najwięcej uwagi Stefania Stipalówna poświęciła tajnemu nauczaniu, które na wielką skalę prowadziła od września 1941 do lipca 1945: zorganizowała 37 klas gimnazjalnych i licealnych wszystkich typów, wciągnęła do pracy 51 nauczycieli, przeprowadziła 105 tajnych egzaminów dojrzałości. – Takich matur jak wtedy nie słyszałam ani przedtem, ani potem. To były prawdziwe popisy – wspominała.

Po wyjeździe ze Lwowa krótko mieszkała w Przemyślu, potem w Sopocie. Uczyła fizyki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku, a gdy jako osoba wierząca została zwolniona z WSP – w szkołach średnich w Trójmieście. Pracowała w harcerstwie do jego likwidacji w 1949 r. i – na prośbę Aleksandra Kamińskiego – w latach 1956––1959. Od lat 80., nie zrywając z ZHP, wspierała niezależny ruch harcerski, Kręgi Instruktorów im. Andrzeja Małkowskiego i Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Napisała historię Lwowskiej Chorągwi Harcerek, wspomnienia z konspiracji i z tajnego nauczania.

Harcmistrzyni Stefania Stipal odeszła na wieczną wartę 24 kwietnia 2000 roku.

Andrzej Kaczyński